Het leven van Karl Marx is niet over rozen gegaan. Het was een lange aaneenschakeling van verzet, uitgewezen worden en vooral veel geldzorgen. Hij werd geboren in het Duitse Trier en wel in 1818. Zijn vader was een bemiddeld joods advocaat. Zoon Karl studeerde filosofie aan de universiteiten van Bonn en Berlijn. In deze laatste stad sloot hij zich aan bij een groepje linkse academici, waardoor hij zich in het conservatieve Pruisen echter behoorlijk verdacht maakte.
Karl Marx – 1818-1883 (bron: de.listofimages.com)
Vroege jaren
Hij ging schrijven voor de Rheinische Zeitung, een in Keulen verschijnende, liberale krant. Toen dit blad een verschijningsverbod kreeg opgelegd, week Karl Marx uit naar Parijs, samen met zijn vrouw, Jenny von Westphalen. Daar ontmoette hij (voor de tweede keer overigens) Friedrich Engels, met wie hij vriendschap voor het leven sloot.
Ook in Parijs rustte de pen van Karl Marx niet en het duurde niet lang of ook in Frankrijk was hij niet langer welkom.
Friedrich Engels en Karl Marx
Hij kwam terecht in Brussel, waar hij in 1848, samen met Engels, het befaamde Manifest der Kommunistischen Partei het licht deed zien. Dat beviel de Belgische regering maar matig en zij wees Karl Marx dan ook uit. Marx begon een zwerftocht, die hem weer terug naar Parijs voerde en vervolgens naar Duitsland, waar hij bijna een jaar lang de Neue Rheinische Zeitung uitgaf. Daar weer uitgewezen, ging hij naar Parijs, om ten slotte als 31-jarige balling naar Londen door te reizen, waar hij tot zijn dood bleef wonen.
De invloed van de rijke fabrikant Friedrich Engels op Karl Marx is zeer groot geweest. Het is waarschijnlijk Engels geweest die Marx’ aandacht vestigde op economische problemen. En zonder de financiële steun van Engels had Karl Marx het in Londen nooit gered. Veel van Marx’ geschriften zijn in samenwerking met Engels tot stand gekomen, hoewel de laatste altijd Marx de eer heeft gegeven de meeste ideeën te hebben geleverd.
Karl Marx en Friedrich Engels, monument in Berlijn
Das Kapital
In Londen werkte Karl Marx in de bibliotheek van het British Museum aan een groot driedelig werk, dat later Das Kapital, Kritik der Politischen Oekonomie zou gaan heten en waarvan Karl Marx zelf slechts het eerste deel (in 1867) heeft zien verschijnen. Engels heeft de beide andere delen uitgegeven, respectievelijk in 1885 en 1894.
Marx’ werk kan worden getypeerd als een analyse van het kapitalisme. Een centrale rol in zijn theorie speelt het begrip uitbuiting, dat (ruwweg) gedefinieerd kan worden als het zich toeëigenen door de kapitaalbezitters van de meerwaarde. De meerwaarde is het verschil tussen de opbrengsten en de kosten van de productiefactor arbeid. Marx probeerde duidelijk te maken dat de meerwaardevorming uiteindelijk zou leiden tot een dalende winstvoet (in overeenstemming met de theorie van Ricardo) en tenslotte tot de totale ineenstorting van het kapitalisme.
Voorspellingen
Tot nu toe is er van Marx’ voorspellingen niet zo veel terecht gekomen. Het kapitalisme is springlevend, de arbeidersklasse is niet verpauperd, maar rijker dan ooit en heeft meer zin in een voetbalwedstrijd dan in een revolutie. Toch is er waarschijnlijk geen econoom geweest die meer invloed op de loop der geschiedenis heeft uitgeoefend. Met name de voormalige Sovjet-Unie heeft zeventig jaar lang in het teken gestaan van het (uiteindelijk mislukte) experiment met een planeconomie. Overigens heeft Karl Marx nooit verteld hoe een planeconomie eruit zou moeten zien. Hij voorspelde slechts het failliet van het kapitalisme en was ervan overtuigd dat op de puinhopen ervan een communistische samenleving zou opbloeien. Maar hoe dat precies moest – dat liet Marx graag aan anderen over.
Eerste Internationale Arbeidersassociatie
Niet onvermeld mag blijven de rol heeft Marx gespeeld in de Eerste Internationale Arbeidersassociatie. Deze ‘Internationale’ was samengesteld uit afvaardigingen van arbeiders- en communistische bewegingen uit diverse landen, met het doel hun activiteiten te coördineren. De eerste Internationale begon in 1864 en ging in 1876 aan interne conflicten ten onder.
Nadagen
Vanaf 1873 kwakkelde Marx met zijn gezondheid. Het overlijden van zijn vrouw, in 1881, greep hem zeer aan. Hij overleefde haar niet veel langer dan een jaar. Hij stierf in 1883. Zijn graf kunt bewonderen op het Londense Highgate Cemetry.
Auteur: Gorter, G.F. , Het tijdschrift voor het economisch onderwijs, VECON
